Pers Ordusu

İÖ 5. yüzyılın başında bütün Yunanistan işgal tehlikesiyle karşı karşıya kaldı. Pers İmpara torluğu, bir dizi ye tenekli kralın yönetiminde yavaş yavaş yayıl maktaydı. Kiros (Kuruş) ve Darius'un yöneti mindeki Persler, Anadolu'nun batı kıyıların daki İyonya kentlerinin denetimini ellerine geçirmişlerdi. Ne var ki, İyonyahlar yabancı yönetiminden hoşnut değillerdi. İÖ 499'da Milet kentinde bir ayaklanma çıktı ve kısa za manda öbür İyonya kentlerine de yayıldı. Ati nalılar, Persler'in güçlenmesinin Yunanis tan'ın bağımsızlığı için bir tehlike olduğunu anlamışlardı. Ayaklanan İyonya kentlerine yardım etmek üzere 20 gemi gönderdiler, ama Persler ayaklanmayı bastırmayı başardılar. İÖ 494'te Milet'i aldılar, kenti yerle bir ettiler ve halkını da köleleştirdiler. Ardından, ayaklanmaya yardım eden Atinalılar'ı ceza landırmak için Darius Yunanistan'a saldırdı.

İÖ 490'da büyük bir Pers ordusu Yunanis tan'a girdi. Eretria kentini alarak yerle bir et ti. Yetenekli general Miltiades'in komutasın daki 10 bin askerlik bir Atina ordusu, Pers ler'i Atina yakınlarındaki Maraton Ovası'nda karşılamak üzere ilerledi. Atinalılar Sparta ve öbür kentlerden yardım istedilerse de an cak 1.000 kişilik küçük bir güç yardıma gele bildi. Sayıca çok az olmalarına karşın Yunan lılar çarpışmayı kazandılar 

10 yıl sonra İÖ 480'de Pers Kralı Kserkses döneminin en büyük ordusu nu toplayarak Yunanistan'ı kesinlikle almak amacıyla yola koyuldu. Bu kez Yunanlılar birlik olmayı başardılar. Sparta Kralı Leoni-das, Thermopilai Geçidi'ni tutmak üzere kü çük bir askeri kuvvetle Yunanistan'ın kuzeyi ne yürüdü. Leonidas Pers ordusunu bir hafta süreyle durdurmayı başardı. Pers komutanı birliklerinin bir bölümünü dağların çevresin den dolaştırarak Yunanlılar'a arkadan saldı rınca, Leonidas ve askerleri geçitte kıstırıla rak yok edildi.
Pers saldırısı engellenemeyince, Atinalılar kenti boşalttılar. Kadınlar ve çocuklar Troi-zen ve Salamis'e sığındılar. Salamis Boğazı'nda bir araya gelen müttefik Yunan donanması çarpışmaya girmek istemedi. Ne var ki, Ati nalı önder Themistokles, Yunanistan'ın kur tuluşu için kent devletlerinin birlikte hareket etmeleri gerektiğini anlamıştı. Persler'e gizli ce haber salarak Yunan kentleri arasında gö rüş ayrılığı çıktığını ve gemilerden bazılarının koyu terk edeceğini duyurdu. Onlara her iki çıkışı da kapatmalarını önerdi. Themistok-les'in hain olduğuna inanan Persler bu öneri ye uydular. O gece Kserkses'in donanması Yunanlılar'ın çevresini sardı. Sabah olunca durumu gören Yunanlılar savaşın kaçınılmaz lığını kavradılar ve çeşitli savaş taktikleriyle Pers donanmasının önemli bir bölümünü yok ettiler.

Yenildiğini anlayan Kserkses ordusunu ve donanmasını geride bırakarak kaçtı. Son bir çarpışma için, bir yıl sonra İÖ 479'da Plataya' ya döndü. Kserkses burada da yenilince, Yu nanistan'ı Pers İmparatorluğu'nun bir parçası yapma umutlarından vazgeçmek zorunda kaldı.
Persler'e karşı kazandığı zaferlerle Atina Yunanistan'ın en ünlü kenti oldu. Themistokles'in önderliğinde, Atinalılar Persler'den ge lebilecek yeni bir saldırıya karşı koyacak güç lü bir donanma kurdular. İyonya'yı Pers yö netiminden kurtarmak isteyen birçok Yunan kenti Atina ile birleşerek İÖ 478 ve 477'de, merkezi Delos'ta olan Delos Birliği'ni kurdu. Asıl söz sahibi olan kent ise gene Atina'ydı ve bütün öbür kentler Atina donanmasının ge reksinimlerini karşılamak için para ödüyorlar dı. Kısa sürede bu parasal desteğe alışan Ati na, bunu kaybetmemek için kentlerden her hangi birinin birlikten çıkmasına izin verme di. Kentlerin ödediği vergi Atinahlar'm yara rına kullanıldı. Yunan kentlerinin kurduğu bu gönüllü birlik giderek Atina'nın denetlediği bir imparatorluğa dönüştü. İÖ 5. yüz yılda en parlak dönemini yaşayan Atina Doğu Yunanistan'ın büyük bir bölümünü, Ege Adaları'nın birçoğunu ve Anadolu'daki İyonya kıyısını denetim altına almıştı.

Koloni devleti olarak kurulmuş Bodrum, Milas gibi büyük merkezlere sahip olan İyonya diğer devletlere karşı gücünü ve bağımsızlığını koruyacak durumda değildi ve M.Ö. 6. yüzyılda Pers İmparatorluğu'nun egemenliği altına girdi. Bu kaos ortamında Yunanların kışkırttığı İyon ayaklanmaları birçok şehirde amacına ulaştı.

M.Ö. 490'da İyon ayaklanmalarını bastıran Pers Kralı I. Darius Yunanları cezalandırmak için bir filo yolladı. Atina'lı general Miltiades'in önderliğinde, Maraton Savaşı'nda Persler, Yunan ordularına yenildiler. Günümüzde bu savaşta ölenlerin mezarları hâlâ Maraton alanında görülebilir.

10 yıl sonra Dairus'un vârisi I. Serhas daha güçlü bir orduyla tekrar Yunan topraklarına girdi. Termofil Savaşı'nda Sparta kralı I. Leonidas'ın sebep olduğu bir gecikme ile Serhas Atina içerine doğru ilerledi ve ele geçirmiş olduğu şehri yakıp yıktı. Fakat Atina'lılar şehri deniz kenarına tahliye etmişlerdi ve Temistokles önderliğinde Salamis Savaşında Yunan ordusu Pers ordusunu tekrar yendi. Bir yıl sonra Yunanlar Sparta'lı Pausanius ile Pers ordusunu Plataea'da da yenilgiye uğrattı. Son olarak Yunan ordusu M.Ö. 478 yılında Pers ordusunu tamamen Ege Denizi'nin dışına çıkarmayı başardı ve Bizans şehrini kuşatarak ele geçirdi

Atina hâkimiyeti 
Pers savaşları, Yunan çevrelerinde Atina hâkimiyetinin başı çektiği dönemdir. Korint'in hâlâ dişli bir rakip olarak varlığını devam ettirmesine rağmen Atina, denizlerin ve ticari gücün meydan okunamaz efendisi olmuştur. Bu dönemin başlıca devlet adamı, Parthenon ve Atina'nın diğer birçok klasik eserlerinin yaptırmak için Delos Antlaşmasının taraflarının verdiği vergileri kullanan Perikles'dir. Perikles döneminde Atina artık bir büyük bir devlet hâline gelmişti. 

Yunanistan'ın refahı tüm yetenekli insanları etkiledi ve sanatın patronları hâline gelen varlıklı bir sanatçılar sınıfı ortaya çıktı. Atina devleti, sanatları özellikle de mimariyi öğrenmeyi destekledi ve sanatçılara destek oldu. Yunan edebiyatının, felsefesinin, sahne sanatlarının merkezi Atina oldu. Adları bugün bile bilinen dramatistler Eshilos, Aristofanes, Evripides, Sofokles; filozoflar Aristo, Eflatun, Sokrates; tarihçiler Heredot, Tukidides, Ksenofon; şair Simonides; heykeltıraş Fidias bu müreffeh dönemde yaşamış önemli kişilerdir. Atina bu dönemde Perikles'in deyimiyle Helen uygarlığının okulu hâline geldi. 

Diğer Yunan devletçikleri başlarda Perslere karşı yapılan savaşlarda Atina'nın liderliğini kabul ettiler. Fakat daha sonra muhafazakâr politikacı Kimon'un M.Ö. 466'da düşmesiyle Atina giderek artan bir emperyalist güç edindi. M.Ö. 461'de Eurymedon savaşındaki başarıdan sonra Persler artık büyük bir tehdit unsuru olmaktan çıkmıştı. Ama Naksos (Nakşa) gibi bazı şehirler bağımsızlıklarını ilan etmeye kalkıştılarsa da sert bir müdahale ile tekrar boyun eğmek zorunda bırakıldılar. Yeni Atina önderleri, Perikles ve Efialtes, Atina ve Sparta arasındaki ilişkilerin bozulmasına sebep oldu ve M.Ö. 458'de bir savaş patlak verdi. Birkaç yıl süren sonuçsuz savaşın ardından 30 yıllık bir barış antlaşması imzalandı. Bu olay Yunanlar ve Persler arasındaki son çarpışma olan Kıbrıs'taki Salamis Savaşı ile aynı zamana denk gelir. Bu savaşı takiben Persler ve Yunanlar arasında Callius Barış Antlaşması imzalanmıştır.